Delta, universiteitsblad van TU Delft, 13 dec 2001

Een commerciële Australische universiteit in Almere is in 2010 de grootste speler in het Nederlandse hoger onderwijs. De Lufthansa-Bertelsmannacademie is goede tweede. Dit scenario schetst een Twentse hogeronderwijsdenktank.

De buitenlandse, commerciële overheersing van de onderwijsmarkt is geen grap. Het is één van de scenario’s die onderzoekers van het Twentse Cheps hebben uitgewerkt in een studie naar het Nederlandse hoger onderwijs in 2010.

De overheersing van de commercie vloeit voort uit het meest liberale scenario. De markt regeert, want de World Trade Organisation (WTO) heeft in 2006 de bescherming van eigen onderwijsstelsels onmogelijk gemaakt. Keurmerken worden door internationale bureaus uitgedeeld – die het niet altijd nauw nemen met klassieke academische normen. Slechts een enkele klassieke universiteit of hogeschool weet in afgeslankte vorm het geweld van deze Macdonaldisering te overleven.

De kans dat het exact zo gaat, is nihil. Maar de Cheps-onderzoekers laten wel zien waar de huidige trends op den duur toe kunnen leiden. En die gevolgen zijn soms vrij extreem. Zo is in dit Macdonaldsscenario de invloed van de overheid en de koepelorganisaties Vsnu en Hbo-Raad verdwenen. In naam regeert nu de onderwijsconsument.

Toch kan het ook heel anders gaan, want er blijkt weinig nodig om het Nederlandse hoger onderwijs terug te brengen in strak aangeharkte toestand. Als de vrijhandel nu eens niet wint; als de overheid niet meebetaalt aan hbo-masters; en als bovendien het nieuwe keurmerkorgaan voor het hoger onderwijs zich streng blijkt op te stellen. Dán worden wildgroei, commercie en vermenging van hbo en wo binnen enkele jaren bedwongen.

De universiteiten zullen in dit conservatieve scenario hun zwakke opleidingen offeren, om de scheidslijn met het hbo scherp te kunnen houden. Fusies tussen hbo en wo, zoals in Amsterdam, worden dan teruggedraaid. Volgens de auteurs zou het de komende jaren ook zo kunnen lopen.

Failliet

Toch lijkt het middelste toekomstbeeld van het Cheps – het ‘polderscenario’ – het waarschijnlijkst. In deze compromisvariant blijft de bachelorfase sterk onder overheidsinvloed: een vast collegegeld, geen selectie, en kwaliteitsbewaking door de onderwijsinspectie. De mastersfase krijgt meer vrijheid en variatie. Maar de ‘knipkaart’ waarmee studenten overal onderwijsmodules kunnen shoppen, krijgt geen kans. De Europese buurlanden vinden deze ‘vraagfinanciering’ veel te ver gaan.

De beleidsmakers en politici mogen de komende tijd kiezen. De kans is groot dat ze kiezen voor een snufje markt en een snufje overheid. Van de Twentse onderzoekers kunnen ze alvast de boodschap noteren dat ook dit polderscenario niet pijnloos is. De kans is groot dat er instellingen failliet gaan. Andere zullen, om dit risico te vermijden, doorgaan met fuseren. Ook in dit scenario zijn er straksop 35 instellingen nog maar een handvol ‘klassieke’ onderzoeksuniversiteiten. Maar de geest van de Lufthansa-academie blijft in de fles.